KELEBEK ETKİSİ

Eski bir Türk öğretisidir: Nalbant ustası çırağına seslenir: ‘Nalın mıhını iyi çak oğlum, iyi çakmazsan nal düşer, nal düşerse atın bacağı kırılır. Atın bacağı kırılırsa, üstündeki insan düşer. O insan bir komutan olabilir, lider düşerse harp kaybedilir. Harp kaybedilirse, devlet çöker!’

Bir çividen, bir devletin çöküşüne giden olaylar zinciri, başlangıçtaki küçük bir etkenin kaçınılmaz derecede büyük sonuçlara neden olabileceğini ortaya koyuyor. Başka bir deyişle, hayatın içindeki olasılıklar, ihmal edilebilir ve önemsiz görülen nüanslardan baş döndürücü hızda ivmelenebilir. Bu durumu en iyi açıklayan teorem bilinen adıyla ‘Kelebek etkisi’dir. Edward N. Lorenz’in Kaos teorisi ile ortaya konmuştur. Lorenz, bilgisayarında hava modellemesi çalışırken yaptığı hesabın ilkinde 0.506127 sayısını, ikincisinde ise 0.506’yı kullanmış ve başlangıç verisindeki sadece binde bir oranındaki değişikliğin hesaplama sonucunda büyük bir fark yarattığını görmüştür. Kaos teorisini anlatmak için verdiği şu örnek ile ünlenmiştir : Amazon Ormanları’nda bir kelebeğin kanat çırpması, Teksas’ta fırtına kopmasına neden olabilir. Farklı bir örnekle bu, bir kelebeğin kanat çırpması, Dünyanın yarısını dolaşabilecek bir kasırganın oluşmasına neden olabilir.

Bir kelebeğin yarattığı hava akımı, bir kartopunun çığa dönüşmesi gibi peşi sıra gelişen zincirleme reaksiyonu tetikleyip, saatte 500 km hıza sahip bir hortuma dönüşebilir…

Kelebek etkisini, günümüzde yaşanan pandemi sürecinde gayet net gözlemlemek mümkün. Wuhan kaynaklı bir virüs, dünyanın öbür ucunda insanların ölmesine, global düzeyde ekonomik kayıp, manevi bedeli çok ağır olan kaygı yükü ve sağlık sorunları getirdi. Baktığınızda küçük ve sıradan bir gün, Dünya’yı değiştirdiği gibi, ‘normal’ dediğimiz pandemi öncesi yani aylar önceki yaşantımızı filmlerde gördüğümüzde garipsememize bile neden oldu. Yeni tanışılan insanlar ile tokalaşmak, karşı karşıya oturup onlarla konuşmak, hatta sarılmak, üstelik maskesiz!

Kelebek etkisi analojisine sadece bilimsel değil tarihte yaşanmış pek çok örnek verilebilir. Suikaste kurban giden eski Amerika başkanlarından John F. Kennedy, yirmili yaşlarında futbol oynarken bir sakatlık geçirmiş ve belinden ciddi şekilde yaralanmıştı. İki bel operasyonu geçirdi ve ömrü boyunca zaman zaman artan bel ağrısı çekti. Bel ağrısı çektiği günlerde ağrısını hafifletmek için dik durmasını sağlayan korse kullanıyordu. Kasım 1963’de üstü açık arabada halkı selamlarken, keskin nişancının ilk kurşunu onu sıyırmış ve ölümcül bir yara bırakmamıştı. O gün korse takmamış olsa, arabanın içinde eğilebilir ve o ölümcül kurşundan belki de kurtulabilirdi. Kennedy’nin ölümü Amerika tarihini etkilediği gibi Dünya tarihini de etkiledi, Ruslarla süren soğuk savaşı bitirip, bu bütçeyi uzay çalışmalarına ayırmayı planlayan bir başkandı.

Bazı seçimlerde tek bir oy, sadece seçilenin değil, milyonlarca insanın kaderini değiştirebilir. Örneğin; Fenerbahçe başkanı Aziz Yıldırım ilk seçildiğinde rakibiyle arasında sadece 1 oy farkı vardı. Tek oy farkla seçildi, sonrasında 11 seneden fazla başkanlık yaparak, kulüp tarihinde en uzun süre yöneten 3. başkan oldu. Hatta üyeler arasında ‘o tek oyu ben verdim’ esprileri yapılırdı 🙂

Kelebek etkisinde başlangıçtaki ‘çeker’ ne olursa olsun önemsiz gibi görünüp, insanlığı etkileyecek bir dizi olaya neden olabilir. Aldığımız her karar, yol ayrımı kaos teoreminde bir çekerdir, tahmin edemeyeceğiniz değişiklikleri tetikleyecek öneme haizdir. Seçimlerinizi hafife almayın çünkü tek hareketiniz dünyayı gerçekten değiştirebilir..

Keyifli bir Pazar günü dileğiyle,

Sevgilerle 💖